مطالعات امکان سنجی چیست؟

مطالعات امکان سنجی چیست؟ امکان سنجی یک محصول، پیش نیاز ضروری برای ایجاد یک کسب و کار موفق و راه اندازی کارگاه تولیدی است. این که هزینه های تغییر در محصول، پس از مرحله امکان سنجی به شدت افزایش می یابد، لزوم و اهمیت انجام امکان سنجی پیش از شروع یک پروژه را آشکار می نماید. بدین منظور قبل از هرگونه اقدامی نیاز به جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات داریم تا توجیه پذیری یک محصول را پیش بینی نماییم. امکان سنجی طرح تولیدی در واقع ابزاری برای ارزیابی ایده‌ ها و پیشنهادهای ارائه ‌شده و پی‌ بردن به سختی‌ ها و پیچیدگی‌ هایی است که در راه پیاده‌ سازی این ایده‌ ها وجود دارد.

امکان سنجی چیست؟

امکان سنجی طرح، فرآیندی است که یک پروژه را قبل از ابتدایی ترین مراحل اجرای طرح ارزیابی کرده و میزان موفقیت را پیش بینی می نماید. مهندسی را تصور کنید که می خواهد بزرگترین سرمایه خود، فکر و زمانش را صرف اجرای یک پروژه جدید الکترونیکی کند. پس شروع به طراحی و تولید آن می کند و در نهایت امیدوارانه محصول نهایی را روانه بازار می نماید؛ اما پس از اندک زمانی مأیوس از به فروش رسیدن محصول، دست از کار می کشد. این شرح حال بسیاری از افراد است.

طرح امکان سنجی در کشور ما اغلب به عنوان یک هزینه اضافی تلقی شده و نادیده گرفته می شود؛ زیرا افراد به شدت به کاری که انجام می دهند اعتقاد و به موفقیت آن یقین دارند؛ اما در عمل می بینیم که بسیاری از کسب و کارها علی رغم داشتن فاکتورهای مورد نیاز برای کسب موفقیت، با شکست مواجه می‌ شوند. در این صورت ممکن است وقت و هزینه زیادی صرف کرده و در انتها متوجه شوند که طرح آن ها شانسی برای موفقیت نداشته است.

اهمیت انجام مطالعات بازار

از آنجایی که در کشورهای در حال توسعه، اطلاعات و آمار یا در دسترس نیست و یا نادرست، ناقص، مبهم و متناقض است، برآورد تقاضا و پیش بینی بازار کار چندان ساده ای نخواهد بود. همچنین، باید اذعان داشت که انجام مطالعه بازار و خصوصا بخش برآورد تقاضای آتی به دلیل ماهیت کاربردی آن و نقش غیر قابل انکارش در تصمیم گیری برای اجرا یا عدم اجرای یک فعالیت اقتصادی، امری حیاتی است؛ لذا چاره ای جز بهره گیری از تمام امکانات و اطلاعات موجود جهت انجام برآوردی صحیح، علمی و مناسب از تقاضای سالهای آتی محصول وجود ندارد.

در اینجاست که هنر و تجربه کارشناس تحلیلگر بازار و آشنا با مقوله اقتصاد صنعتی، در انتخاب روش مناسب برآورد تقاضا و سپس ارائه تحلیلی کاربردی متناسب با واقعیت های موجود در صنعت مورد نظر، جلوه گر می شود.

بخش های امکان سنجی تولیدی

مکان سنجی طرح تولیدی شامل سه بخش اصلی زير است كه بنا به حساسيت‌ های سرمايه‌ گذاران و بانک ها ممكن است بخش‌ های جزئی تر به‌ صورت مجزا مطرح شوند؛ ولی ماهيت آن‌ ها از اين سه مورد خارج نيست:

امکان سنجی فنی

در این بخش، محصول از دیدگاه قابلیت تولید، فناوری ها و تکنولوژِی‌ های مورد نیاز و فرایندهای ساخت مورد توجه قرار ‌می‌ گیرد. به‌ طور خلاصه خروجی این فصل روش های مختلف ساخت محصول و ملزومات ضروری و مورد نیاز برای واحدهای طراحی، مهندسی، ساخت و کنترل کیفیت را مشخص می‌ کند. همچنین کاربرد محصول و مواد اولیه عمده نیز در این بخش مورد مطالعه قرار گرفته و محصول با مشابه خارجی از لحاظ فنی مقایسه می‌ شود.

امکان سنجی مالي و اقتصادی

در امکان سنجی مالی و اقتصادی تحلیل هزینه -منفعت صورت می‌ گیرد و شاخص هایی از قبیل نقطه سر به سر، دوره بازگشت سرمایه، حداقل سود مورد انتظار و … برآورد می شوند. به طور کلی در این بخش مشخص می‌شود که آیا تولید این محصول از نظر اقتصادی به صرفه هست یا خیر؟

امکان سنجی بازار

یکی از مهمترین قسمت‌های یک پروژه امکان‌ سنجی، مطالعه بازار محصول است. تا زمانی که از فروش محصول اطمینان کافی حاصل نشود، تولید و یا حتی شروع پروژه اشتباه بزرگی است و در بیش‌تر اوقات به علت هزینه‌های بالای یک پروژه شکست بزرگی را نیز به همراه خواهد داشت؛ به همین دلیل ابتدا باید به‌ صورت منطقی شرایط چند سال آینده بازار و محصول مورد نظر و بسیاری شرایط جانبی مختلف را بررسی کرد و با نگاه مناسبی که از آینده بازار محصول وجود دارد با اطمینان دست به سرمایه‌ گذاری زد.

به موازات گسترش رقابت‌های منطقه‌ ای به‌ دست آوردن سهم بیشتر بازار نیازمند درک و فهم دقیق نیازهای بازار اعم از روحی، فرهنگی، اجتماعی، تکنولوژیک و اخلاق مشتریان است تا کالاهایی با جذابیت بیشتر برای خریداران تولید شود. در این صورت نرخ فروش بالا رفته و در نتیجه موفقیت‌‌ های اقتصادی عظیمی را متوجه تولیدکنندگان خواهد کرد.

معیارهای مورد بررسی در مطالعات امکان سنجی چیست؟

معیارهایی که در مطالعات امکان سنجی مورد بررسی قرار می گیرد شامل موارد زیر است:

قدرت پاسخ گویی

• آیا برای محصول مورد نظر بازار وجود دارد؟
• آیا نیاز بازار به درستی تشخیص داده شده است؟
• کدام بازارها ممکن است از این محصول بهره ببرند؟
• آیا مشتریان تمایل به خرید دارند و قدرت مالی برای خرید محصول را دارا می باشند؟
• تا چه اندازه سرمایه گذاری روی این محصول فرصت مناسبی برای سرمایه گذار می باشد؟
• آیا محصول از نظر عملی قابل ساخت است؟
• چه تکنولوژی ها و قابلیت های فنی برای ساخت محصول مورد نیاز است؟

 رقابت پذیری

• آیا محصول دارای قابلیت رقابت پذیری است؟
• مزایای رقابتی محصول چیست؟
• پایداری این مزایای رقابتی تا چه میزان است؟
• رقابت محصول بر سر قیمت، کیفیت، ویژگی های نوآورانه، خدمات یا زمان ورود به بازار است؟
• واکنش متقابل رقبا در برابر ورود این محصول به بازار چه خواهد بود؟
• موانع موجود برای ورود به صنعت مورد نظر کدامند؟
• آیا سیاست های و طرح های حمایتی دولت شامل این بخش می شود؟

توجیه اقتصادی

• آیا تخمین ما از فروش و سود واقع بینانه است؟
• آیا هزینه های محصول توجیه اقتصادی دارد و درآمد حاصله هزینه ها را پوشش خواهد داد؟
• آیا هزینه های تحقیق و توسعه محصول قابل تامین است؟
• آیا محصول سودآور خواهد بود؟
• آیا این موقعیت سرمایه گذاری برای سرمایه گذار بهتر از سایر گزینه ها می باشد؟
• آیا بازگشت سرمایه مناسبی وجود دارد؟
• آیا ریسک ها شناسایی شده و برنامه ریزی و هزینه لازم برای پاسخ گویی به آنها در نظرگرفته شده است؟
• آیا هزینه خدمات پس از تولید در نظر گرفته شده است؟

مراحل نوشتن یک طرح توجیهی (مطالعه امکان سنجی)

• شناسایی اهداف بلند مدت و کوتاه مدت فرآیندهای مورد نیاز جهت رسیدن به آن ها
• محاسبه زمان مورد نیاز جهت انجام پروژه مشخص
• برآورد تمام هزینه هایی که باید بپردازیم.
• بررسی اینکه آیا در صورت شدنی بودن طرح، بازار مناسبی برای آن وجود خواهد داشت.
• شناسایی تمام منابع فنی، سرمایه ای و نیروی انسانی که تا اتمام پروژه مورد نیاز است.

چگونه می توان کسب و کار و به ویژه یک صنعت کوچک را جهت ایجاد اشتغال و کسب بهره وری سر و سامان داد؟ جهت ایجاد یک کسب و کار جدید و امکان سنجی طرح‌ های صنعتی باید به ترتیب چند گام کلی و اساسی برداشت:

1. جستجو و ایجاد ایده مناسب برای سرمایه گذاری
2. بررسی و امکان سنجی ایده و طرح سرمایه گذاری
3. تدوین برنامه کسب و کار
4. اجرا و کنترل

شناسایی

هدف از این مرحله شناسایی و جمع آوری ایده هایی برای تعیین زمینه فعالیت و سرمایه گذاری می باشد. در کشورهای پیشرفته به دلیل وجود اطلاعات و برنامه های دقیق صنعتی و ثبات آن، فرصت‌ها و اولویت‌ های سرمایه‌ گذاری صنعتی در بخش های مختلف صنعت مشخص تر و آشکارتر است؛ اما در کشورهای در حال توسعه، شناسایی فرصت های سرمایه گذاری به دلیل عدم وجود برنامه‌ ریزی های صنعتی و عدم ثبات سیاست‌ های صنعتی تا حدی دشوارتر و نیازمند به کارگیری شیوه های خاص می باشد. به طور کلی خروجی این مرحله فهرستی از ایده های سرمایه گذاری به ظاهر مطلوب است.

مطالعات قبل از انتخاب

از آنجا که مرحله واکاوی طرح‌ ها به لحاظ اهمیت و ضرورت بررسی جزئیات ابعاد مطالعه، مستلزم صرف وقت بسیار و هزینه‌ های گزاف است، در این مرحله از فرآیند امکان سنجی، طرح‌ های صنعتی و ایده های شناسایی شده، به صورت غیر رسمی غربال می شوند. از میان قواعد غیر رسمی می توان به استفاده از چک لیست ها و اولویت بندی های مقایسه ای اشاره کرد. مزیت مهم این مطالعات عدم اتلاف وقت و پرداخت هزینه های زاید به خاطر طرح‌ های غیرعملی می باشد.

پس از غربال کردن ایده ها، در صورت نیاز، برای طرح‌های باقیمانده، مطالعات قبل از امکان سنجی صورت می گیرد. در مطالعات پیش از امکان سنجی مسائل کلی و اقلام اصلی هزینه پروژه ارزیابی می شود ولی در مطالعات امکان سنجی با در نظر گرفتن جزئیات، بررسی تفصیلی صورت می گیرد.

واکاوی‌ ها

در این مرحله ایده‌ هایی که از فیلتر مطالعات قبل از امکان‌ سنجی عبور کرده‌ اند تحت مطالعات و بررسی های امکان‌سنجی قرار می‌ گیرند. این مطالعات به ارزیابی و بررسی ابعاد فنی و بازار می پردازد. نتایج مطالعات هر مرحله به عنوان اطلاعات پیش نیاز مرحله دیگر مورد توجه قرار می گیرد. یعنی ابتدا به بررسی بازار و عواملی نظیر عرضه، تقاضا، پیش بینی فروش و .. پرداخته می شود، چنانچه نتایج رضایت بخش و امیدوارکننده باشد بررسی های فنی صورت می‌گیرد.

ارزیابی

آخرین مرحله از فرآیند امکان سنجی طرح‌ های صنعتی ارزیابی طرح می‌ باشد. چنانچه نتایج حاصل از مطالعات فنی بیانگر امکان پذیری سرمایه گذاری باشد، با استفاده از نتایج آن ارزیابی های مالی طرح انجام می شود . طی این مرحله بهای تمام شده، قیمت فروش و میزان سرمایه گذاری مورد نیاز بررسی می گردد و در نهایت با استفاده از تکنیک های مالی، برآورد سودآوری پروژه صورت می گیرد.

در انتها نیز منافع اجتماعی طرح مورد بررسی قرار می گیرد، چنانچه اجرای طرح دارای تاثیرات فرهنگی و اجتماعی باشد این تاثیرات باید شناسایی و ارزیابی گردد. پس از اطمینان یافتن از منافع اجتماعی طرح و عدم وجود ممانعت اجرایی به لحاظ اجتماعی، فرآیند امکان سنجی خاتمه می یابد.

سخن آخر؛ مطالعات امکان سنجی چیست؟

طرح امکان سنجی یا طرح توجیهی، یکی از نیازهای ضروری پیش از انجام کسب و کارهای تولیدی است. در این طرح مواردی مانند نیاز بازار، سرمایه اولیه، وسایل مورد نیاز و… مورد بررسی قرار می گیرد تا سرمایه گذار بتواند هزینه های خود را برآورد کند. همچنین فرد با مشکلات و چالش هایی که ممکن است بر سر راهش قرار بگیرد آشنا خواهد شد. کسب و کارهای صنعتی نیز پیش از شروع نیاز به طرح امکان سنجی دارند. اگر می خواهید یک کار صنعتی راه اندازی نمایید می توایند طرح توجیهی آن را به مرصا الکترونیک بسپارید.

خانم خراسانی

در حال حاضر به عنوان مدیر تولید خط چاپ و مونتاژ در کارخانه مرصا فعالیت می کنم. مدرک کارشناسی رو در رشته مهندسی رباتیک از دانشگاه صنعتی شاهرود گرفتم و ارشد رو در رشته مدیریت در دانشگاه تهران ادامه دادم. از سال 1396 رسما فعالیتم رو در شرکت مرصا شروع کردم و تجربیات و مطالعات شخصیم رو به اشتراک می گذارم.